Τα μυστηριώδη λουτρά του Giorgio de Chirico
Η συνομιλία του Giorgio de Chirico με τον ελληνικό μύθο είναι παρούσα σε όλο το έργο του. Ο ίδιος τόνιζε ότι η «ελληνικές εικόνες» τον οδηγούσαν σε όλη τη δημιουργία του. Από το αίνιγμα του χρησμού, έργο του 1910 μέχρι τους αρχαιολόγους ή τον μοναχικό Ορέστη ο ελληνικός μύθος είναι το θέμα που διαρκώς διατυπώνεται. Στο έργο του όλα συνιστούν σημειώσεις πάνω στην ερμηνεία του Ελληνικού. Η σύζυγός του Isabella Far σημείωνε ότι «το πνεύμα του Giorgio de Chirico είναι τόσο εμποτισμένο από τους ελληνικούς μύθους ώστε το πραγματικό και το εξωπραγματικό δεν είχαν για κείνον σαφή σύνορα.» Γι’ αυτό το λόγο κάθε έκθεση με θέμα την Ελλάδα είναι αναπόφευκτο να «αποτυγχάνει» και να αποδεικνύεται εκ των πραγμάτων ως αποσπασματική.
Πώς παρουσιάζονται, πιο συγκεκριμένα οι ελληνικοί μύθοι; Στη μεταφυσική περίοδο του που τελειώνει το 1919 η Ελλάδα δεν είναι το θεματικό αντικείμενο αλλά αποτελεί μέρος της συνολικής ατμόσφαιρας του έργου ή οι αναφορές πάνω σε αυτήν αφορούν σύμβολα. Επίσης οι νύξεις πάνω στα κλασικά θέματα συνδυάζονται πάντα με κάποιο διφορούμενο.
Ο de Chirico από το τέλος του 1919 αναγγέλλει την «επιστροφή στην παράδοση», την επιστροφή στην bella pittura και στους κλασικούς. Αυτή η επιστροφή συνεχίζεται μέχρι το τέλος της ζωής του. Τότε ο ελληνικός μύθος γίνεται το θέμα. Για παράδειγμα έργα όπως ο Διόσκουρος με άλογο(1936), η πτώση του Φαέθοντα(1954), oι Ναϊάδες στο λουτρό(1955), τα θεϊκά άλογα του Αχιλλέα (1963), «Άλογα με λοφία και ο Θεός Ερμής» (1965) ο Έφηβος με άλογο(1966), και πλήθος άλλων υποδηλώνουν αυτό το γεγονός.. Γι’ αυτόν το λόγο δεν είναι ορθό να ταυτίζεται η ενασχόληση του ζωγράφου με την Ελλάδα αποκλειστικά με τη μεταφυσική περίοδο. Στην ακαδημαϊκή περίοδο του, το έργο αφηγείται ρητά το Ελληνικό και τους μύθους του. Γι’ αυτό θεωρούμε ότι στην παρούσα έκθεση η περίοδος αυτή θα έπρεπε να εκπροσωπούνταν με περισσότερα έργα.
Στην έκθεση όμως φιλοξενούνται έργα της τελευταίας παραγωγής του καλλιτέχνη της ονομαζόμενης ως «νεομεταφυσικής». Πρόκειται για θέματα του παρελθόντος που διατυπώνονται ξανά με εφευρετικότητα και φρεσκάδα. Στα πλαίσια της νεομεταφυσικής προσέγγισης παρουσιάζονται έργα που αφορούν την ενότητα των Μυστηριωδών λουτρών, όπως ο ομώνυμος πίνακας του 1973, ο πίνακας «Μυστηριώδη λουτρά, άφιξη στον περίπατο 1971, σχέδια πάνω στην ενότητα αυτή καθώς και η αρχική σειρά των λιθογραφιών για το έργο Μυθολογία του Jean Cocteau. Εξάλλου η ιδέα των λουτρών ξεκινά από αυτήν ακριβώς τη σειρά των λιθογραφιών. Στη συνέχεια η ιδέα αυτή αυτονομήθηκε από το αρχικό κείμενο. Η ενότητα λοιπόν αυτή που παρουσιάζεται με σχετική επάρκεια στα πλαίσια της έκθεσης, ξεκινά από τη δεκαετία του τριάντα. και συνεχίζεται μέχρι την ύστερη περίοδο του, τη δεκαετία του εβδομήντα..
Στα Μυστηριώδη λουτρά του 1971 η βάρκα μέσα στην πισίνα ξαναφέρνει στο νου την επιστροφή του Οδυσσέα (1973)με τον ομηρικό ήρωα να ταξιδεύει μέσα στο δωμάτιο. Η βάρκα μέσα στη πισίνα που κινείται προς έναν αρχαίο ναό κάνει συγχρόνως παράδοξη τη σχέση ανάμεσα στο εσωτερικό με το εξωτερικό. Όπως αντίστοιχα στον Οδυσσέα η περιπλάνηση γίνεται το αντικείμενο της δημιουργικής φαντασίας του καλλιτέχνη καθώς και μια διαδικασία της σκέψης.
Στα Μυστηριώδη λουτρά του 1973 οι λουόμενοι μέσα στην πισίνα-παρκέ και πλάι τους θραύσματα κιόνων και μια αρχαία κρήνη. Πέρα από τη σουρεαλιστική διάθεση του έργου ο de Chirico εκφράζει το βαθύτερο συναίσθημα που αποκόμισε από την Ελλάδα, το αίσθημα της απτότητας και των ανθρώπινων διαστάσεων του χώρου. Ο ίδιος σημείωνε : «ο ελληνικός ναός είναι απτός. Φαίνεται σαν να μπορείς να τον αρπάξεις και να τον πάρεις μαζί σου, όπως ένα παιχνίδι πάνω από το τραπέζι»
Από το 1934 η σειρά αυτή χρησιμοποιεί και εξελίσσει τα ίδια αρχετυπικά σύμβολα, όπως τη βάρκα, τους κύκνους, τους Κενταύρους, τους συζητητές, τα σπειροειδή κτήρια, την απτότητα του αρχαίου ναού κ.α για να οδηγηθεί τέλος σε έργα όπως «η επιστροφή του Οδυσσέα». Η σειρά των λουτρών πρέπει να ιδωθεί σαν την ανάπτυξη μιας ιδέας που διευρύνεται. Σαν ένα μουσικό κομμάτι στο οποίο κάθε επανέκθεση είναι αναλυτικότερη της προηγουμένης ή βρίσκεται σε κάποιο διάλογο με αυτήν. Ο Μερλώ-Ποντύ έλεγε ότι ο κόσμος μπορεί να καταστραφεί ,να ξαναγεννηθεί ,να καταστραφεί εκ νέου αλλά οι ζωγράφοι δεν θα έχουν καταλήξει στην τελική απεικόνιση του. Αυτή η εικόνα μας καθοδηγεί παρατηρώντας την ενότητα των λουτρών του Giorgio de Chirico.
Παναγιώτης Σ.Παπαδόπουλος.
jamesw@otenet.gr
ΑΘΗΝΑΪΣ Καστοριάς 34-36, Βοτανικός, 2103480000. Ο Giorgio de Chirico και η Ελλάδα. Ταξίδι μέσα από τη μνήμη Οργάνωση: Αθηναΐς και Ίδρυμα Giorgio e Isa de Chirico. Μέχρι 30/6
Η συνομιλία του Giorgio de Chirico με τον ελληνικό μύθο είναι παρούσα σε όλο το έργο του. Ο ίδιος τόνιζε ότι η «ελληνικές εικόνες» τον οδηγούσαν σε όλη τη δημιουργία του. Από το αίνιγμα του χρησμού, έργο του 1910 μέχρι τους αρχαιολόγους ή τον μοναχικό Ορέστη ο ελληνικός μύθος είναι το θέμα που διαρκώς διατυπώνεται. Στο έργο του όλα συνιστούν σημειώσεις πάνω στην ερμηνεία του Ελληνικού. Η σύζυγός του Isabella Far σημείωνε ότι «το πνεύμα του Giorgio de Chirico είναι τόσο εμποτισμένο από τους ελληνικούς μύθους ώστε το πραγματικό και το εξωπραγματικό δεν είχαν για κείνον σαφή σύνορα.» Γι’ αυτό το λόγο κάθε έκθεση με θέμα την Ελλάδα είναι αναπόφευκτο να «αποτυγχάνει» και να αποδεικνύεται εκ των πραγμάτων ως αποσπασματική.
Πώς παρουσιάζονται, πιο συγκεκριμένα οι ελληνικοί μύθοι; Στη μεταφυσική περίοδο του που τελειώνει το 1919 η Ελλάδα δεν είναι το θεματικό αντικείμενο αλλά αποτελεί μέρος της συνολικής ατμόσφαιρας του έργου ή οι αναφορές πάνω σε αυτήν αφορούν σύμβολα. Επίσης οι νύξεις πάνω στα κλασικά θέματα συνδυάζονται πάντα με κάποιο διφορούμενο.
Ο de Chirico από το τέλος του 1919 αναγγέλλει την «επιστροφή στην παράδοση», την επιστροφή στην bella pittura και στους κλασικούς. Αυτή η επιστροφή συνεχίζεται μέχρι το τέλος της ζωής του. Τότε ο ελληνικός μύθος γίνεται το θέμα. Για παράδειγμα έργα όπως ο Διόσκουρος με άλογο(1936), η πτώση του Φαέθοντα(1954), oι Ναϊάδες στο λουτρό(1955), τα θεϊκά άλογα του Αχιλλέα (1963), «Άλογα με λοφία και ο Θεός Ερμής» (1965) ο Έφηβος με άλογο(1966), και πλήθος άλλων υποδηλώνουν αυτό το γεγονός.. Γι’ αυτόν το λόγο δεν είναι ορθό να ταυτίζεται η ενασχόληση του ζωγράφου με την Ελλάδα αποκλειστικά με τη μεταφυσική περίοδο. Στην ακαδημαϊκή περίοδο του, το έργο αφηγείται ρητά το Ελληνικό και τους μύθους του. Γι’ αυτό θεωρούμε ότι στην παρούσα έκθεση η περίοδος αυτή θα έπρεπε να εκπροσωπούνταν με περισσότερα έργα.
Στην έκθεση όμως φιλοξενούνται έργα της τελευταίας παραγωγής του καλλιτέχνη της ονομαζόμενης ως «νεομεταφυσικής». Πρόκειται για θέματα του παρελθόντος που διατυπώνονται ξανά με εφευρετικότητα και φρεσκάδα. Στα πλαίσια της νεομεταφυσικής προσέγγισης παρουσιάζονται έργα που αφορούν την ενότητα των Μυστηριωδών λουτρών, όπως ο ομώνυμος πίνακας του 1973, ο πίνακας «Μυστηριώδη λουτρά, άφιξη στον περίπατο 1971, σχέδια πάνω στην ενότητα αυτή καθώς και η αρχική σειρά των λιθογραφιών για το έργο Μυθολογία του Jean Cocteau. Εξάλλου η ιδέα των λουτρών ξεκινά από αυτήν ακριβώς τη σειρά των λιθογραφιών. Στη συνέχεια η ιδέα αυτή αυτονομήθηκε από το αρχικό κείμενο. Η ενότητα λοιπόν αυτή που παρουσιάζεται με σχετική επάρκεια στα πλαίσια της έκθεσης, ξεκινά από τη δεκαετία του τριάντα. και συνεχίζεται μέχρι την ύστερη περίοδο του, τη δεκαετία του εβδομήντα..
Στα Μυστηριώδη λουτρά του 1971 η βάρκα μέσα στην πισίνα ξαναφέρνει στο νου την επιστροφή του Οδυσσέα (1973)με τον ομηρικό ήρωα να ταξιδεύει μέσα στο δωμάτιο. Η βάρκα μέσα στη πισίνα που κινείται προς έναν αρχαίο ναό κάνει συγχρόνως παράδοξη τη σχέση ανάμεσα στο εσωτερικό με το εξωτερικό. Όπως αντίστοιχα στον Οδυσσέα η περιπλάνηση γίνεται το αντικείμενο της δημιουργικής φαντασίας του καλλιτέχνη καθώς και μια διαδικασία της σκέψης.
Στα Μυστηριώδη λουτρά του 1973 οι λουόμενοι μέσα στην πισίνα-παρκέ και πλάι τους θραύσματα κιόνων και μια αρχαία κρήνη. Πέρα από τη σουρεαλιστική διάθεση του έργου ο de Chirico εκφράζει το βαθύτερο συναίσθημα που αποκόμισε από την Ελλάδα, το αίσθημα της απτότητας και των ανθρώπινων διαστάσεων του χώρου. Ο ίδιος σημείωνε : «ο ελληνικός ναός είναι απτός. Φαίνεται σαν να μπορείς να τον αρπάξεις και να τον πάρεις μαζί σου, όπως ένα παιχνίδι πάνω από το τραπέζι»
Από το 1934 η σειρά αυτή χρησιμοποιεί και εξελίσσει τα ίδια αρχετυπικά σύμβολα, όπως τη βάρκα, τους κύκνους, τους Κενταύρους, τους συζητητές, τα σπειροειδή κτήρια, την απτότητα του αρχαίου ναού κ.α για να οδηγηθεί τέλος σε έργα όπως «η επιστροφή του Οδυσσέα». Η σειρά των λουτρών πρέπει να ιδωθεί σαν την ανάπτυξη μιας ιδέας που διευρύνεται. Σαν ένα μουσικό κομμάτι στο οποίο κάθε επανέκθεση είναι αναλυτικότερη της προηγουμένης ή βρίσκεται σε κάποιο διάλογο με αυτήν. Ο Μερλώ-Ποντύ έλεγε ότι ο κόσμος μπορεί να καταστραφεί ,να ξαναγεννηθεί ,να καταστραφεί εκ νέου αλλά οι ζωγράφοι δεν θα έχουν καταλήξει στην τελική απεικόνιση του. Αυτή η εικόνα μας καθοδηγεί παρατηρώντας την ενότητα των λουτρών του Giorgio de Chirico.
Παναγιώτης Σ.Παπαδόπουλος.
jamesw@otenet.gr
ΑΘΗΝΑΪΣ Καστοριάς 34-36, Βοτανικός, 2103480000. Ο Giorgio de Chirico και η Ελλάδα. Ταξίδι μέσα από τη μνήμη Οργάνωση: Αθηναΐς και Ίδρυμα Giorgio e Isa de Chirico. Μέχρι 30/6
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου